overzicht
producten&diensten

Is het zoekwoord zelfstandig gebruikt?

• Een vis vliegt niet voor zijn lol door de lucht.
• De aanvoerder werd gehaat door zijn manschappen.
• Die vriendelijkheid is ietwat overdreven.
• Zij hoorden zulke muziek voor het eerst.

OF

Is het zoekwoord bijvoeglijk of bijwoordelijk gebruikt?

• Een vliegende vis is een merkwaardige tegenstelling.
• De gehate aanvoerder werd uitgelachen.
• Overdreven vriendelijkheid wordt hier niet op prijs gesteld.
• Veel gehoorde klachten gaan over rottend fruit.

Let op het naamwoordelijk deel van een gezegde!
Als naamwoordelijk deel van een gezegde kan het zoekwoord ook bijvoeglijk gebruikt zijn.

• Het lijkt mij nogal gezocht zoiets te veronderstellen.
• Daardoor bleek het programma volledig gewist.

Het werkwoordelijk deel van het gezegde is dan altijd een koppelwerkwoord.

• zijn, worden, blijven, blijken, schijnen, lijken, heten, dunken of voorkomen.

Het zoekwoord is zelfstandig gebruikt

Staat het zoekwoord in de aantonende wijs?

Dit is de meest voorkomende vorm.

• De verdediger schopte de aanvaller grof onderuit.
• De scheidsrechter had daar niet voor gefloten.
• Dus begon het publiek vuurwerk af te steken.

OF

Staat het zoekwoord in de aanvoegende wijs?

Deze wijs geeft een wens of een mogelijkheid aan.

• Leve de jubilaris!
• Gods wil geschiede.
• Er gebeure wat gebeuren moet.

OF

Staat het zoekwoord in de gebiedende wijs?

Het geeft een gebod, eis of dwingende vraag aan.

• Jantje, ga direct je boek halen.
• Kom eens hier jongen.
• Gaat u zitten heren.

Het zoekwoord staat in de aantonende wijs

Is het zoekwoord een persoonsvorm?

De persoonsvorm is het werkwoord in de zin dat moet veranderen wanneer u de zin een ander getal of een ander tijd geeft.

• Hij zal het doen
• Zij zullen het doen
• Hij zou het doen

OF

Is het zoekwoord géén persoonsvorm?

• Hij heeft het gedaan
• Zij hebben het gedaan

Het zoekwoord is een persoonsvorm

Staat het zoekwoord in de tegenwoordige tijd?

Het gebeurt nu.

• Ik zoek de juiste schrijfwijze.
• De ober gedraagt zich onbeschoft.

Het gebeurt nog steeds.

• Hij gaat iedere week een dag met verlof.
• De chef vindt altijd wel een excuus voor een dienstreis.

Of het moet nog gebeuren.

• Ik laat je morgen weten of ik kom.
• Volgend jaar gaat hij in de vut.

OF

Staat het zoekwoord in de verleden tijd?

Het gebeurde toen.

• Gisteren vond ik een ontslagbrief in mijn bus.
• Hij vatte mijn opmerking verkeerd op.
• Vroeger werkte men ook op zaterdag.

Het zoekwoord staat in de tegenwoordige tijd

Staat het zoekwoord in het enkelvoud?

• Ik vind dat stom.
• Vind jij dat niet stom?

OF

Staat het zoekwoord in het meervoud?

• Daar horen we van op.
• Kwismasters doen het op uw buis.

Het zoekwoord staat in het enkelvoud

Is het onderwerp ik, of is het jij en staat het achter de persoonsvorm, of is het je en kan het als jij gelezen worden?

• Ik vind het vervelend.
• Vind jij het leuk?
• Vind je dat niet leuker?

OF

Is het onderwerp niet ik, niet jij achter de persoonsvorm, en geen je dat als jij gelezen worden?

• Vindt je man dat lekker?

Het onderwerp is ik, jij achter een persoonsvorm of je dat als jij gelezen kan worden

Dan moet u alleen de stam van uw zoekwoord gebruiken

(vind-en)

• Ik vind het vervelend.
• Vind jij het leuk?
• Vind je dat niet leuker?

Het onderwerp is niet ik, jij achter de persoonsvorm of je

Dan moet u de stam + t van uw zoekwoord gebruiken

• Je vindt het goed? (vinden - en + t)
• Hij gebruikt de dienstauto vooral 's avonds. (gebruiken - en + t)
• De regering wendt onwetendheid voor. (wenden - en + t)

Behalve als de stam al op een t eindigt, dan gewoon stam zonder t

• Moeder zet thee. (zett -en)
• Vader dut in. (dutt -en)
• Deze patat spat de pan uit. (spatt -en)

• je kan, jij kan, hij kan
• je zal, jij zal, hij zal
• je mag, jij mag, hij mag
• je wil, jij wil, hij wil
• hij heeft
• hij is

Let op de verdubbeling

De spellingregels schrijven omwille van de uitspraak verdubbeling van een medeklinker voor in gesloten lettergrepen. Daarom lijken sommige stammen al een dubbele "t" te hebben.

• ze tt en en geen ze t en

Het zoekwoord staat in het meervoud

Dan gebruikt u altijd het hele werkwoord

• Daar horen we van op.
• Jullie vinden ook nooit iets leuk.
• Kwismasters doen het op uw buis.

Behalve als het onderwerp ge, gij of meervoud u is: dan stam + t

• Gij zondaars, gij zoekt het pad naar de hel.
• Luisteraars, u hoort het pianoconcert nummer vijf.

Het zoekwoord staat in de verleden tijd

Is uw zoekwoord sterk?

• vallen, vielen
• zingen, zongen
• worden, werden

OF

Is uw zoekwoord zwak?

• werken, werkte
• horen, hoorde
• branden, brandde

Het zoekwoord is sterk

Staat uw zoekwoord in het enkelvoud?

• Ik schrok van die brief.
• Hij zag dat het wel mee viel.

OF

Staat uw zoekwoord in het meervoud?

• Wij schrokken van die brief.
• Zij zagen dat het wel mee viel.

Het zoekwoord is sterk en enkelvoud

Het zoekwoord kan op één d of op een t eindigen

• Hij hield mij vast.
• Hij zat er aan vast.

Controleer of de laatste letter een "d" of een "t" is

Als u twijfelt of de laatste letter een d of een t is, zet uw zoekwoord dan in het meervoud, dan hoort u het.

hield, hielden

zat, zaten

Nooit een "t" toevoegen in de verleden tijd

• tegenwoordige tijd: hij wordt
• verleden tijd: hij werd

Het zoekwoord is sterk en meervoud

Uw zoekwoord eindigt altijd op -en

• Gisteren kwamen we te laat.
• Zij zagen dat wel zitten.

De uitspraak vraagt soms aanpassing

• Hij schrok er van.
• Zij schrokken er van. Niet: schroken.
• Hij bood een ton.
• De kooplieden boden tegen elkaar op. Niet: booden.

Het zoekwoord is zwak

Eindigt het hele werkwoord van uw zoekwoord minus -en op‚één van de medeklinkers uit 't f o k s ch a a p ?

• werk en
• miss en

OF

Eindigt het hele werkwoord van uw zoekwoord minus -en op een andere medeklinker?

• brand en
• hor en
• reiz en
• klev en

Let op woorden met medeklinkerwisseling

• reizen, reis
• blozen, bloos

Het werkwoord minus -en eindigt op een fokschaap-medeklinker

Staat uw zoekwoord in het enkelvoud?

• Pilatus waste zijn handen in onschuld.
• Het mistte vanmorgen behoorlijk.

OF

Staat uw zoekwoord in het meervoud?

• De dieren lesten hun dorst.
• Vroeger mestten de boeren met eigen mest.

In het enkelvoud

Dan wordt uw zoekwoord als stam + te gespeld

• Pilatus waste zijn handen in onschuld. (was + te)
• Het mistte vanmorgen behoorlijk. (mist + te)
• De blinde tastte vergeefs naar zijn stok. (tast + te)

Ook als de stam op een "t" eindigt

Ook als de stam op een "t" eindigt, komt er "te" bij.

• Het mistte vanmorgen behoorlijk. (mist + te)

Behalve moeten

Moeten wordt niet met stam + te gespeld.

• Ik moest lachen om dat turboschaap, niet moette

Let op de woorden met medeklinkerwisseling

De stam minus "en" bepaalt de fokschaap-klank, niet de ik-vorm.

• Ik zeefde het goud. (komt van zev en)
• Ik reisde in die tijd veel. (komt van reiz en)

In het meervoud

Dan wordt uw zoekwoord als stam + ten gespeld

• De dieren lesten hun dorst. (les + ten)
• Vroeger mestten de boeren met eigen mest. (mest + ten)

Behalve moeten

• Wij moesten lachen om dat beest, niet moetten

Let op de verdubbeling

De spellingregels schrijven omwille van de uitspraak verdubbeling van een medeklinker voor in gesloten lettergrepen. Daarom lijken sommige stammen een dubbele eindletter te hebben wanneer je ze vormt door "en: weg te laten. In de stam wordt de verdubbeling echter weggelaten.

• De stam van lessen is les, niet less

Let op de woorden met medeklinkerwisseling

De stam minus "en" bepaalt de fokschaap-klank, niet de ik-vorm.

• Zij zeefden het goud. (komt van zev en)
• Wij reisden in die tijd veel. (komt van reiz en)

Het werkwoord minus -en eindigt op een andere medeklinker

Staat uw zoekwoord in het enkelvoud?

• Hij wende snel aan die situatie.
• Het schip wendde de steven.

OF

Staat uw zoekwoord in het meervoud?

• De linkse partijen stemden tegen de motie.
• De zusjes wedden op het verkeerde paard.

Het staat in het enkelvoud

Dan wordt uw zoekwoord als stam + de gespeld

• Hij wende snel aan die situatie. (wennen - en = wen + de)
• Het schip wendde de steven.(wenden - en = wend + de)

Het staat in het meervoud

Dan wordt uw zoekwoord als stam + den gespeld

• Zij wenden snel aan die situatie. (wennen - en = wen + den)
• De schepen wendden de steven. (wenden - en = wend + den)

Het zoekwoord is geen persoonsvorm

Is uw zoekwoord een zwak voltooid deelwoord?

• Hij heeft de lat in tweeën gezaagd.
• Hij heeft een goede partij gebokst.

OF

Is uw zoekwoord een sterk voltooid deelwoord?

• Op een beursvloer wordt veel gelopen.
• Hij is te vroeg gestorven.

Het is een zwak voltooid deelwoord

Eindigt het hele werkwoord minus de uitgang -n van uw zoekwoord op een zachte klank?

• zagen, horen, tobben, leven, wenden, halen

OF

Eindigt het hele werkwoord minus de uitgang -n van uw zoekwoord op een scherpe klank?

• maken, loten, boffen, pochen

De medeklinkers uit het 't f o k s ch aa p!

Alle medeklinkers uit ‘t fokschaap zijn scherp.

Het hele werkwoord minus -n eindigt op een zachte klank

Het zoekwoord moet op een d eindigen

• gezaagd, gehoord, getobd, geleefd, gewend, gehaald

Het hele werkwoord minus -n eindigt op een scherpe klank

Het zoekwoord moet op een t eindigen

• gemaakt, geloot, geboft, gepocht

Het is een sterk voltooid deelwoord

Het zoekwoord moet op -en eindigen

• gelopen, gestorven, genomen, gelezen

Het zoekwoord staat in de aanvoegende wijs

Dan wordt uw zoekwoord als stam + e gespeld

• Men neme een theelepel azijn.
• Gods wil geschiede.
• Er gebeure wat gebeuren moet.

Uitzondering: zijn

• God zij met ons.

Het zoekwoord staat in de gebiedende wijs

Staat uw zoekwoord in de gebiedende wijs enkelvoud?

• Hendrik, geef die nijptang hier!
• Sta niet uit je neus te eten!

OF

Staat uw zoekwoord in de gebiedende wijs meervoud?

• Geeft hem van katoen heren.
• Komt u binnen dames.

Gebiedende wijs enkelvoud

Dan wordt uw zoekwoord als de stam gespeld

• Hendrik, geef die nijptang hier!
• Sta niet uit je neus te eten!

Behalve bij U, ge en gij

Bij U, ge en gij, wordt het stam + t

• Meneer, wilt u een stapje terug doen?

Gebiedende wijs meervoud

Dan wordt uw zoekwoord als stam + t gespeld

• Geeft hem van katoen heren.
• Komt u binnen dames.

In spreektaal wordt ook in het meervoud alleen de stam gebruikt

• "Ga eens aan de kant, jongens!"

Het zoekwoord is bijvoeglijk of bijwoordelijk gebruikt

Is uw zoekwoord bijvoeglijk gebruikt?

Het zoekwoord zegt iets over een zelfstandig woord.

• De gestorven keizer was zeer geliefd.
• De gisteren gekochte aandelen bleken een miskoop.
• Te sterk gebrande koffie smaakt bitter.

OF

Is het bijwoordelijk gebruikt?

Het zoekwoord zegt iets over een niet-zelfstandig woord.

• Versneld afgedraaide films lijken komisch.
• Ervaren en beheerst roeiend won hij de wedstrijd.

Het is bijvoeglijk gebruikt

Gebruikt u het voltooid deelwoord?

• De gestorven keizer was zeer geliefd.
• De gisteren gekochte aandelen bleken een miskoop.

OF

Gebruikt u het onvoltooid deelwoord?

• De fluitende jongen keek goed uit.
• Een slechte toneelspeler valt rottend fruit ten deel

Ik gebruik het voltooid deelwoord

Als het voltooid deelwoord op een d of op een t eindigt, kan er een e achter komen

• De gisteren gekochte aandelen bleken een miskoop.
• Te sterk gebrande koffie smaakt bitter.

Soms wordt er omwille van de uitspraak een letter weggehaald of toegevoegd

• De uitgelote dienstplichtigen keken tevreden. (niet: uitgeloote)
• De omgespitte tuin zag er troosteloos uit. (niet: omgespite)

Ik gebruik het onvoltooid deelwoord

Het onvoltooid deelwoord bestaat uit het hele werkwoord + d

• De fluitende jongen keek goed uit.
• Een slechte toneelspeler valt rottend fruit ten deel.

Maar er kan een "e" achter komen

Als het voltooid deelwoord op een "d" of op een "t" eindigt, kán er een "e" achter komen.

• De fluitende jongen keek goed uit.

Het is bijwoordelijk gebruikt

Voor een bijwoordelijk gebruikt voltooid of onvoltooid deelwoord gelden dezelfde regels als voor een bijvoeglijk.

Maar er komt nooit een e aan het einde bij

• Invaliden beoefenen hun sport soms zittend.

(bijvoeglijk: zittende spelers)

(bijvoeglijk; een gemaakte glimlach)

 mailto:postbus@ppintaal.nl

© PP in taal 2001